Ναυμάχοι του Αιγαίου: Ο τυχερός Μπαρμπα-Γιώργης

Του Γιώργου Κατσιάμπα

Συμπληρώνονται αυτές τις μέρες 100 χρόνια από τις ναυμαχίες Έλλης και Λήμνου των Βαλκανικών Πολέμων (03.12.1912, 05.01.1913), οι οποίες είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με το θωρηκτό “Γεώργιος Αβέρωφ”, ή “τυχερό Μπαρμπα-Γιώργη”, προσωνύμιο που του απέδωσε το πλήρωμά του αμέσως μετά τη ναυμαχία της Έλλης.

Δύο πράγματα πρέπει να έχουμε υπόψη μας μιλώντας για τον Αβέρωφ, τα οποία είναι άμεσα συνδεδεμένα με την ύπαρξή του: το πρώτο, είναι ότι όταν αποκτήθηκε, η Ελλάδα βρισκόταν υπό Διεθνή Οικονομικό Έλεγχο (όπως λέμε τώρα ΔΝΤ) και οι εξοπλιστικές δαπάνες γίνονταν με φειδώ. Το δεύτερο είναι η τύχη του, καθώς ο Αβέρωφ, έχοντας εκτεθεί σε σοβαρούς κινδύνους τόσο από εξωτερικούς εχθρούς όσο και από εσωτερικούς αντιπάλους, παρέμεινε αλώβητος, και επιπλέον, μετά τον παροπλισμό του δεν οδηγήθηκε σε διαλυτήριο πλοίων, από όπου θα εισπράττονταν ένα αρκετά μεγάλο ποσό. 

Ο Αβέρωφ είναι θωρακισμένο καταδρομικό (και όχι θωρηκτό) κλάσης ΠΙΖΑ, ενώ το συγκριτικό του πλεονέκτημα ήταν η ταχύτητα (22 κόμβοι). Αγοράστηκε στις 30/11/1909 από τον ναυπηγικό οίκο Orlando στο Λιβόρνο της Ιταλίας, έναντι 22 εκατομμυρίων χρυσών δραχμών. Το 1/5 της αξίας καλύφθηκε από το κληροδότημα του ζάμπλουτου Έλληνα Αιγυπτιώτη Γεώργιου Αβέρωφ, από τον οποίο πήρε και το όνομά του. Το μετέπειτα Αβέρωφ, είχε προσφερθεί πρώτα στους Τούρκους, ωστόσο η συμφωνία δεν επετεύχθη για οικονομικούς λόγους.

Στις 5 Οκτωβρίου 1912 η Ελλάδα (με σύμμαχους τις Βουλγαρία, Σερβία και Μαυροβούνιο) κήρυξε τον πόλεμο στην Οθωμανική αυτοκρατορία και ο Στόλος του Αιγαίου με επικεφαλής τον Αβέρωφ κατευθύνθηκε και κατέλαβε τη Λήμνο, από όπου θα μπορούσε εύκολα να ελέγχει τον υπέρτερο σε αριθμό τουρκικό στόλο, ο οποίος ήταν εκείνη τη στιγμή αποκλεισμένος στη θάλασσα του Μαρμαρά. Η απόφαση για την επιλογή ορμητηρίου στη Λήμνο, ανήκει στον Ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη, ο οποίος έβλεπε την εκπλήρωση της αποστολής του για κυριαρχία στο Αιγαίο να περνάει μέσα από μια απευθείας σύγκρουση με τον τουρκικό στόλο. Η μεγαλοφυής όσο και άκρως επιθετική αυτή επιλογή του Ναυάρχου, πιθανώς να ενήργησε εκφοβιστικά για τις τουρκικές ναυτικές δυνάμεις.

Η σύγκρουση μεταξύ του ελληνικού και τουρκικού στόλου πραγματοποιήθηκε στις δύο ναυμαχίες, της Έλλης και της Λήμνου και έληξε με πανωλεθρία των Τούρκων και την τελική κυριαρχία της Ελλάδας στο Αιγαίο. Ιδιαίτερα στην πρώτη ναυμαχία, ο Κουντουριώτης, επιδεικνύοντας ακατάσχετη ορμητικότητα και επιθετικό πνεύμα συνοδευόμενο από περιφρόνηση προς το θάνατο, ύψωσε τη σημαία “Ζ” (που σήμαινε αγνοήσατε τας κινήσεις μου, δρω ανεξαρτήτως), άρχισε να καταδιώκει τον τουρκικό στόλο ο οποίος είχε αρχίσει να οπισθοχωρεί, και με την ταχύτητα του Αβέρωφ στο ψηλότερο σημείο στόχευε την τουρκική ναυαρχίδα πλέοντας “πάση δυνάμει” με σκοπό να την εμβολίσει, να την κόψει στα δύο. Έφθασε μέχρι αποστάσεως 2.600 μέτρα. Οι Τούρκοι δεν το πίστευαν. Χώθηκαν στα στενά από όπου δεν ξαναβγήκαν για ένα μήνα. Χαρακτηριστική είναι εκείνη η διαταγή του Ναυάρχου Π. Κουντουριώτη προς τον στόλο:

“Με την βοήθειαν του Θεού, τας ευχάς του Βασιλέως μας και εν ονόματι του Δικαίου, πλέω μεθ’ ορμής ακαθέκτου και με την πεποίθησιν της νίκης κατά του εχθρού του Γένους.”

Ύστερα από χρόνια, αφηγούμενος ο ναύαρχος για το πώς πήρε την απόφαση εκείνη τη στιγµή είπε:

“Είδα εκείνη την ώρα σαν όραµα πάνω στους δυο κάβους των Στενών τον παππού µου και τον Μιαούλη, να µου κάνουν νόηµα και να µε καλούν. Και όρµησα πάνω τους”.

Στις ναυμαχίες της Έλλης και της Λήμνου, στις οποίες πρωταγωνίστησε ο Αβέρωφ, δεν κρίθηκε μόνο η κυριαρχία στο Αιγαίο, αλλά επιπλέον αναγκάστηκε η Τουρκία να εγκαταλείψει τις ευρωπαϊκές της κτήσεις.

Η ιστορία του Αβέρωφ συνεχίζεται μέσα από μια δαιδαλώδη διαδρομή στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στη Μικρασιατική εκστρατεία και καταστροφή, στον μεσοπόλεμο και στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, έχοντας στο ιστορικό του αλληλοσυγκρουόμενες διαταγές κίνησης, στασιάσεις του πληρώματος και κρούσματα απειθαρχίας, καθώς και ριψοκίνδυνες αποστολές. Τελικά, το 1952 διατάχθηκε ο παροπλισμός του.

Κλείνωντας, δύο τελευταίες παρατηρήσεις: ο Αβέρωφ είναι  το μοναδικό πλοίο που σώζεται σε ολόκληρο τον κόσμο, το οποίο πήρε μέρος και στις δύο παγκόσμιες συρράξεις του 20ου αιώνα. Επίσης, είναι το ενδοξότερο πλοίο της νεότερης Ελλάδας, και το μοναδικό ελληνικό έδαφος το οποίο δεν υποδουλώθηκε ποτέ σε ξένο κατακτητή, καθώς η σημαία του δεν υπεστάλλη ποτέ.

Γιώργος Κατσιάμπας

Υ.Γ. Ως «πλοίο εν ενεργεία», το θωρηκτό «Γ. Αβέρωφ» στέκεται σήμερα αγέρωχο, φωτεινό σύμβολο της ελληνικής ναυτοσύνης και του πολεμικού ηρωισμού, και λειτουργεί ως πλωτό ναυτικό μουσείο στον Φαληρικό όρμο.

Κάντε κλικ σε οποιαδήποτε εικόνα για να δείτε τη συλλογή φωτογραφιών.