Του Γιάννη Αν. ΛΟΥΚΑ
Η πρώτη γνωριμία
Όταν διαβάζει κανείς μια ιαπωνική λέξη σε ένα σύγγραμμα του Πολυτεχνείου δύο τινά μπορούν να συμβούν : ή να μην τη μάθει ποτέ, ή να μην την ξεχάσει ποτέ.
Έτσι πρωτοσυνάντησα λοιπόν εγώ τη λέξη «τσουνάμι» στα βιβλία Γεωλογίας και Γεωφυσικής καθώς και στις παραδόσεις κορυφαίων «σοφών» καθηγητών, που είχα την τύχη να έχω ως δασκάλους. Έκτοτε και για μια εικοσαετία περίπου, σχεδόν δεν είχα ακούσει ποτέ τον ξενόγλωσσο και διεθνή αυτόν επιστημονικό όρο, τον είχα όμως στη μνήμη μου και τον ξαναδιάβαζα, όταν ανέτρεχα σε σχετικά βιβλία.
Η πρώτη δραματική υπενθύμιση
Μέχρι που συνέβη ο μεγάλος σεισμός της Ινδονησίας (2004) με το τεράστιο τσουνάμι που προκάλεσε και τα φονικά του αποτελέσματα σε ηπείρους και χώρες. Από τότε μπήκε στην καθημερινότητα και μάλιστα έγινε (και γίνεται) κατάχρησή της από δημοσιογράφους, ρεπόρτερς, σχολιαστές κλπ για θέματα τρέχουσας επικαιρότητας (π.χ. απεργίες, οικονομικά μέτρα, καταλήψεις κλπ), πράγμα αφάνταστα ενοχλητικό, τουλάχιστον για μένα.
Και βέβαια εξίσου ή και πιο δραματικά ακόμη ήταν τα καταστροφικά αποτελέσματα από το τσουνάμι του πρόσφατου φοβερού σεισμού στην Ιαπωνία.
Ο ελληνικός όρος
Το τσουνάμι είναι καθιερωμένο και διεθνώς και επιστημονικώς, οπότε δεν υπάρχει κανένας λόγος να ΄΄ελληνοποιηθεί΄΄. Άλλωστε σχεδόν το σύνολο τω επιστημονικών όρων παγκοσμίως είναι από ελληνικές ρίζες ή λέξεις, οπότε χωράει και μια γιαπωνέζικη. Πάντως αν θέλαμε να δώσουμε μια περιγραφική αντιστοίχηση στην ελληνική γλώσσα θα λέγαμε τα τσουνάμι : «θαλάσσια σεισμικά κύματα» ή καλύτερα «θαλάσσια κύματα βαρύτητας».
Τσουνάμι και Αριστοτέλης
Όχι δεν πρόκειται για «ιστορικό σαρδάμ». Ο Αριστοτέλης, όπως και οι φυσιοκράτες φιλόσοφοι της Ιωνίας, προσπάθησαν να ερμηνεύσουν το φαινόμενο των σεισμών. Μάλιστα ο Αριστοτέλης ασχολήθηκε και με τα τσουνάμι. Σύμφωνα λοιπόν με το μεγάλο φιλόσοφο, τόσο οι σεισμοί, όσο και τα προκαλούμενα θαλάσσια κύματα, οφείλονταν στον άνεμο. Όταν επικρατεί άπνοια και ο άνεμος φυσάει προς το εσωτερικό της γης, εκεί θερμαίνεται μέσα στα έγκοιλα και τείνει να βγει προς τα έξω. Όταν το κατορθώσει προκαλεί σεισμό. Αν ο σεισμός είναι υποθαλάσσιος, το νερό της θάλασσας εμποδίζει τον αέρα να βγει. Αν όμως απελευθερωθεί, ο μεν αέρας προκαλεί το σεισμό, το δε κύμα τον κατακλυσμό. Για τα τσουνάμι αυτά ο Αριστοτέλης αναφέρει τα παραδείγματα της Ελίκης και των Βούρων το 373 π.Χ.
Είναι πρόδηλο ότι τα θεμέλια των επιστημών βρίσκονται μέσα στις θεωρίες αυτές, παρότι τα πράγματα από τότε έχουν προχωρήσει πολύ στην επιστημονική έρευνα. Και είναι αξιοσημείωτο ότι οι θεωρίες αυτές προέκυψαν από τη λογική και την παρατήρηση και όχι το πείραμα και τις μετρήσεις.
Ιστορικά τσουνάμι στην Ελλάδα
Το πρώτο ιστορικά καταγεγραμμένο τσουνάμι της Ιστορίας αφορά την καταστροφή του Περσικού Στόλου στην Ποτείδαια Χαλκιδικής το 479 π.Χ. Τα γεγονότα περιγράφει λεπτομερώς ο Ηρόδοτος. Οι κάτοικοι της Ποτείδαιας απέδωσαν το πρωτοφανές φυσικό φαινόμενο στην ασέβεια των Περσών, που βεβήλωσαν το άγαλμα του Ποσειδώνα.
Ο Θουκυδίδης και ο Στράβωνας περιγράφουν τα καταστροφικά αποτελέσματα του θαλάσσιου κύματος (τσουνάμι) από το σεισμό στη Φθιώτιδα το 426 π.Χ. , από το οποίο υπέστησαν ζημιές η Β. Εύβοια, η Αταλάντη, η Σκόπελος, ενώ καταστράφηκε η Σκάρφεια και άλλες πόλεις.
Ο Στράβωνας και ο Παυσανίας αναφέρονται στην καταστροφή της Ελίκης, (που ήταν η σπουδαιότερη πόλη της Αχαΐας) από θαλάσσιο κύμα του Κορινθιακού κατά το 373 π.Χ. Στη φοβερή αυτή καταστροφή έχουν αναφερθεί και ο Αριστοτέλης, ο Διόδωρος ο Σικελιώτης και ο Αιλιανός, που αναφέρει ότι όλα τα ζώα της περιοχής 5 ημέρες πριν από το σεισμό εγκατέλειψαν την Ελίκη με κατεύθυνση προς την Κόρινθο.
Το μεγαλύτερο γνωστό τσουνάμι στον ελληνικό χώρο έχει καταγραφεί το 365 μ.Χ. νότια της Κρήτης με ζημιές στην Κρήτη, τη Δαλματία, την Ελλάδα και την Αίγυπτο (Αλεξάνδρεια). Η Αθήνα και η Αττική σώθηκαν επειδή έκαναν δημόσια τελετή για το ήρωα Αχιλλέα.
Σύγχρονη εποχή
Κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα δύο μεγάλα τσουνάμι καταγράφηκαν στον ελληνικό χώρο και τα δύο στο Αιγαίο.
Στις 9 Φεβρουαρίου 1948 στην Κάρπαθο, όπου το τσουνάμι προχώρησε σε βάθος 1km και προκάλεσε σημαντικές καταστροφές στο νησί. Επίσης προκάλεσε σημαντικές βλάβες στις νοτιοδυτικές ακτές της Ρόδου. Από το τσουνάμι αυτό υπάρχει και σχετική φωτογραφία.
Το πιο εντυπωσιακό όμως τσουνάμι έλαβε χώρα στις 9 Ιουλίου 1956 από σεισμό που είχε τον τσουναμογόνο (υπάρχει ο όρος) χώρο του νότια της Αμοργού. Είχε ένα ύψος 25m στις νότιες ακτές της Αμοργού, 20 m στις βόρειες ακτές της Αστυπάλαιας, 10 m στη Φολέγανδρο, έφθασε τα 2,6m στις ανατολικές ακτές της Κρήτης και εξασθενημένο έφθασε μέχρι τη Σμύρνη. Και από αυτό το τσουνάμι σας παραθέτω μια φωτογραφία από τις επιπτώσεις του στην Πάτμο.
Ανακεφαλαίωση
Το τσουνάμι είναι ένα φοβερό φυσικό φαινόμενο που οφείλεται κυρίως σε σεισμούς (κυρίως υποθαλάσσιους και σπάνια χερσαίους) όπως επίσης και σε ηφαίστεια αλλά και σε κατολισθήσεις στον πυθμένα της θάλασσας. Μπορεί να έχουν δραματικότερες επιπτώσεις και από τον ίδιο το σεισμό. Παρατηρούνται κυρίως στις μεγάλες τάφρους του Ειρηνικού, αλλά και ο ελληνικός χώρος έχει δοκιμασθεί αρκετά απ’ αυτά.
Προσωπική μαρτυρία
Μετά το μεγάλο τσουνάμι της Ινδονησίας, συνάδελφος που κατάγεται από την παραλιακή Φωκίδα μας διηγήθηκε ότι στα παιδικά του χρόνια θυμόταν ένα τσουνάμι προς τις ακτές του βόρειου Κορινθιακού στην περιοχή της Ερατεινής και μάλιστα μετά απ’ αυτό μάζευαν τα ψάρια από τη στεριά. Η αλήθεια ήταν ότι δεν τον πολυπίστεψα.
Στην έρευνα όμως γι αυτό το άρθρο βρήκα ότι όντως έχει καταγραφεί και μελετηθεί λεπτομερώς ένα τσουνάμι στον Κορινθιακό στις 7 Φεβρουαρίου του 1963 σχετικά ισχυρό, που όμως δεν οφειλόταν σε σεισμό. Ο καθηγητής σεισμολογίας Γαλανόπουλος που το μελέτησε το απέδωσε σε κατολισθήσεις γαιών που προκλήθηκαν από εντατικές βροχοπτώσεις.
Το τσουνάμι της Ιαπωνίας
Νομίζω ότι το κυριότερο χαρακτηριστικό σ’ αυτό το τσουνάμι είναι η λεπτομερής αποτύπωση για πρώτη φορά στην ιστορία του ανθρώπινου γένους μιας τέτοιας βιβλικής καταστροφής με τόση λεπτομέρεια.
Ελπίζω όλοι να συνειδητοποίησαν την μικρότητα ή ελαχιστότητα του ανθρώπου μπροστά στις δυνάμεις της φύσης. Μάλιστα αυτή του η ασημαντότητα (σε σχέση με τις φυσικές δυνάμεις) του αφαιρεί το δικαίωμα να υποστηρίζει ότι μπορεί να «σώσει» τη γη. Υπεροψία και οίηση!
Ούτε και να την καταστρέψει μπορεί, κατά τη γνώμη μου πάντα. Ίσως κινδυνεύει ένα μέρος του ανθρώπινου πολιτισμού (του καταναλωτικού, άπληστου και εγωιστικού). Ο πλανήτης έχει ζήσει και πιο ακραίες καταστάσεις και τα έχει πάει μια χαρά!
Ευχαριστώ για την προσοχή σας
ΙΑΛ
ΥΓ: Τα περισσότερα ιστορικά και επιστημονικά στοιχεία έχουν ληφθεί από το βιβλίο του «Πατριάρχη» της Σεισμολογίας στην Ελλάδα Βασίλη Παπαζάχου και της Κατερίνας Παπαζάχου «ΟΙ ΣΕΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ».
Filed under: Περιβάλλον | Tagged: τσουνάμι,Γιάννης Λουκάς |
Αράχωβας Blog 
Να προσθέσω κι εγώ Γιάννη τις περιγραφές της κατάστασης μετά το τσουνάμι από το σεισμό της Αμοργού, όπως καταγράφονται στην τελευταία σελίδα -με τις ειδήσεις της τελευταίας στιγμής- του «Έθνους» της εποχής, την ίδια ημέρα, αλλά και στα πρωτοσέλιδα της ίδιας εφημερίδας, τις επόμενες ημέρες. Είναι χαρακτηριστικές του καταστροφικού, αλλά και σπάνιου για τα ελληνικά δεδομένα γεγονότος.
«Τεράστιο κύμα»
«Εγνώσθη εκ του Γενικού Επιτελείου του Ναυτικού, ότι συνεπεία των σεισμών της Σαντορίνης εδημιουργήθη τεράστιον σεισμικόν κύμα το οποίον εις μεν την Κάλυμνον έφθασεν εις ύψος τεσσάρων μέτρων εις δε την Σάμον δύο μέτρων.
Καθ’ α εγνώσθη, λόγω του συνεχιζόμενου παλμικού παλιρροιακού κύματος εις την Κάλυμνον, διετάχθη η εκκένωσις της πόλεως εις βάθος ενός χιλιομέτρου», αναφέρουν τα πρώτα τηλεγραφήματα, τα οποία προσθέτουν ότι το «τεράστιον παλιρροϊκόν κύμα έφθασε μέχρι των ακτών της Νισύρου και της Λέρου. Επροξενήθησαν σοβαρώταται ζημίαι εις πλωτά μέσα και εις παραλιακά καταστήματα.
Ιδιαιτέρως σοβαραί ήσαν αι ζημίαι εις Κάλυμνον, όπου όλα ανεξαιρέτως τα μικρά σκάφη εβυθίσθησαν», ενώ «επροξενήθησαν σοβαρώταται ζημίαι εις τα παραλιακά οικήματα συνεπεία των αλλεπαλλήλων παλιρροϊκών κυμάτων τα οποία επί επτάωρον κατέκλυζον την περιοχήν».
Ο παλιρροϊκός κυματισμός -όπως χαρακτηρίζεται- έφτασε μέχρι την Πάρο, την Αμοργό, την Αστυπάλαια, την Ικαρία και την Κρήτη.
Οι βόρειες ακτές της τελευταίας, μάλιστα, επλήγησαν «εις τρεις φάσεις, διαρκείας 10 λεπτών εκάστη. Εις την Σητείαν, τα θαλάσσια κύματα εισήλθον εντός των παραλικών καταστημάτων. Εις το Ηράκλειον κατεστράφησαν εμπορεύματα, ευρισκόμενα εις καταστήματα επί της ακτής, εκ του κυματισμού». Αντίστοιχα φαινόμενα, χωρίς όμως να αναφερθούν ζημιές, σημειώθηκαν και στην Ικαρία, καθώς «παρετηρήθησαν μετασεισμικά κύματα παλίρροιας. Η θάλασσα υπεχώρει και ανήρχετο με διαφοράν στάθμης ενός και ημίσεος μέτρου».
Η θαλασσοταραχή που προκλήθηκε από το σεισμό στο κεντρικό, ανατολικό και νότιο Αιγαίο διαρκεί μία ολόκληρη ημέρα καθώς, μόλις τα ξημερώματα της επομένης, το επιβατικό πλοίο «Κανάρης» αποστέλλει τηλεγράφημα από τη Σαντορίνη, στο οποίο αναφέρει ότι «εξουδετερωθέντων σχεδόν ολοσχερώς των παλιρροϊκών φαινομένων και του κυματισμού ήρχισεν από των πρωινών ωρών» η αποβίβαση υλικής και ανθρωπιστικής βοήθειας.
Αντίστοιχη αποστολή πλοιάριου στην Αστυπάλαια, που υπέστη σοβαρές υλικές ζημιές από τον σεισμό, δεν ευοδόθηκε, καθώς στο λιμάνι του νησιού «εβυθίσθη ένα μικρό σκάφος έμφορτον εφοδίων προοριζομένων διά τον πληθυσμόν».
«Πλημμυρίσαμε»
Οι πλημμύρες που σημειώνονται στις παράκτιες περιοχές προκαλούν όχι μόνο υλικές ζημιές αλλά τον εκτοπισμό του πληθυσμού τους. «Οι κάτοικοι της Γούρνας Λέρου παραμένουν εις το ύπαιθρον, διότι κατεκλύσθησαν από θαλάσσιον νερό τα γεωργικά οικήματα και κτήματα», αναφέρει το «Εθνος» στις 10 Ιουλίου.
Ανάλογη εικόνα παρουσιάζει και η Τήνος, της οποίας «ο λιμενοβραχίων υπέστη βλάβας, ο λιμενίσκος προσεχώθη, ενώ μερικαί αποθήκαι και το ηλεκτρικόν εργοστάσιον επλημμύρησαν υπό θαλασσίων υδάτων. Αι ευρισκόμεναι εις τον λιμενίσκον λέμβοι παρεσύρθησαν υπό του παλιρροϊκού κύματος, το ύψος του οποίου έφθασεν εις τα 3 μέτρα».
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ – 28/12/2004
Και δύο ακόμη φωτογραφίες από τις συνέπειες του τσουνάμι της Αμοργού στην Κάλυμνο και την Αστυπάλαια. Την μια Γιάννη πρόσθεσα και στο άρθρο σου. Ελπίζω να μην έχεις πρόβλημα.
Πηγές: http://www.geodifhs.com/4/post/2010/2/5.html, http://www.geodifhs.com/4/post/2010/7/171.html
Γιάννη σ’ ευχαριστούμε πολύ.
Ευχαριστώ πολύ κι εγώ με τη σειρά μου για τα «δημοσιογραφικά» ντοκουμέντα και τις πρόσθετες φωτογραφίες, τα οποία δεν είχα υπόψη μου και τα θεωρώ πολυτιμότατα. Η χρησιμότητα του Internet είναι καταπληκτική και μοναδική.
Γιάννη,
Συγχαρητήρια για το άρθρο και να προσθέσω κάτι σχετικά με ο,τι αναφέρθηκε για το τσουνάμι της Ερατεινής.
Πιθανόν ο καθ. Γαλανόπουλος να αποκάλυψε την μισή αλήθεια – οχι εσκεμένα- για το τι συνέβη το 1963.
Σε ανύποπτο χρόνο, φίλος που ήταν δύτης της ΔΕΗ και με εμπειρία χρόνων σε ποντίσεις υποβρύχιων καλωδίων κλπ, μου αποκάλυψε οτι στο βυθό του Κορινθιακού υπάρχει ολόκληρο «βουνό» που έχει αρνητική κλίση. Δηλαδή σχηματίζει οξεία γωνία σε σχέση με τον βυθό.
Ανεξαρτήτως σεισμού είναι πολύ πιθανό, έστω και απο μικρή κατολίσθηση ή αποκόλληση τμημάτων του, να προκλήθηκε το συγκεκριμένο τσουνάμι.
Ο ίδιος ευχόταν -και εγώ σαν ντόπιος εύχομαι το ίδιο- να μην υπάρξει πτώση ολόκληρου αυτού του όγκου είτε απο υποθαλάσσια διάβρωση (λιγότερο πιθανό)είτε απο σεισμό , γιατί οι συνέπειες θα είναι τρομακτικές.