Περί των αυθαιρεσιών της Κυβέρνησης και περί της τάσης για εκφυλισμό.

Του Παναγιώτη Θεοδ. Φορτώση

Παραθέτω ένα απόσπασμα του Γάλλου φιλόσοφου και διανοητή του Διαφωτισμού Ζαν-Ζακ Ρουσσώ (1712-1778). Είναι παρμένο από το έργο του Το κοινωνικό συμβόλαιο (1762). Η επικαιρότητά του είναι έκδηλη και σκοπό έχει να προβληματίσει κάθε σκεπτόμενο πολίτη που βρίσκεται αντιμέτωπος  με την αυθαιρεσία της εξουσίας.

«…..Καθώς η ατομική βούληση επιδρά αδιάκοπα πάνω στη γενική βούληση, έτσι και η κυβέρνηση ασκεί μιαν αδιάκοπη προσπάθεια πάνω στον κυρίαρχο λαό. Κι όσο περισσότερο η προσπάθεια αυτή αυξάνει, τόσο πιο πολύ αλλοιώνεται η κυβερνητική οργάνωση. Και καθώς δεν υπάρχει εδώ καμιά άλλη βούληση σώματος που ν’ αντισταθεί σ’ αυτή του ηγεμόνα και να επιφέρει ισορροπία μαζί της, θα φτάσουμε αργά ή γρήγορα στο σημείο όπου ο ηγεμόνας θα καταπιέσει τελικά τον κυρίαρχο λαό και θα παραβιάσει το κοινωνικό συμβόλαιο. Αυτό ακριβώς είναι το εσώτερο  κι αναπόφευκτο βίτσιο και ελάττωμα, που από τη στιγμή που θα δημιουργηθεί το πολιτικό σώμα προσπαθεί αδιάκοπα να το καταστρέψει, το ίδιο καθώς τα γερατειά και ο θάνατος φθείρουν και καταστρέφουν αναπόφευκτα το σώμα του ανθρώπου.

Υπάρχουν δύο γενικοί τρόποι σύμφωνα με τους οποίους μια κυβέρνηση εκφυλίζεται  – δηλ. όταν περιστέλλεται στον εαυτό της ή όταν το κράτος διαλύεται. Η κυβέρνηση περισφίγγεται γύρω από τον εαυτό της όταν περνά από την πλειοψηφία στη μειοψηφία, δηλ. από τη δημοκρατία στην αριστοκρατία κι από την αριστοκρατία στη βασιλεία. Κι αυτή είναι άλλωστε η φυσική της κλίση. Αν αντίθετα,  οπισθοδρομούσε, από τη μειοψηφία στην πλειοψηφία θα μπορούσαμε να πούμε ότι χαλαρώνει, μα αυτή η αντίστροφη πρόοδος είναι κάτι το αδύνατο. Πραγματικά ποτέ η κυβέρνηση δεν αλλάζει μορφή παρά μόνο όταν το φθαρμένο όργανό της την αφήνει πολύ εξασθενημένη για να μπορέσει να διατηρήσει τη μορφή που έχει. Όμως αν χαλάρωνε ακόμη καθώς θα επεκτεινόταν, η δύναμή της θα εκμηδενιζόταν απόλυτα και θα επιζούσε ακόμη λιγότερο. Πρέπει λοιπόν να διορθώσουμε και να περισφίξουμε το όργανο όσο το βλέπουμε να υποχωρεί, γιατί αλλιώτικα το Κράτος που στηρίζεται σ’ αυτό θα έπεφτε σε ερείπια.

Η περίπτωση του να διαλυθεί ένα Κράτος μπορεί να συμβεί με δύο τρόπους. Πρώτο, όταν ο ηγεμόνας δεν διοικεί πια το Κράτος σύμφωνα με τους νόμους κι υφαρπάζει την εξουσία από τον κυρίαρχο λαό. Τότε πραγματοποιείται μια σημαντική αλλαγή. Δεν περιορίζεται πια το κράτος αλλά η κυβέρνηση. Θέλω να πω ότι το μεγάλο Κράτος διαλύεται και σχηματίζεται από αυτό ένα άλλο, μέσα σε αυτό, που αποτελείται μόνο από μέλη της κυβέρνησης και που δεν του έχει πια απομείνει τίποτα από το λαό, παρά να καταστεί  ο αφέντης και ο τύρρανός του. Κατ’ αυτό τον τρόπο από τη στιγμή που η κυβέρνηση θα σφετεριστεί την εξουσία του κυρίαρχου λαού, το κοινωνικό συμβόλαιο παραβιάζεται, κι όλοι οι απλοί πολίτες, που ξαναγυρίζουν αναγκαστικά στη φυσική τους ελευθερία, καταπιέζονται αλλά δεν είναι υποχρεωμένοι να υπακούσουν. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει ακόμη κι όταν τα μέλη της κυβέρνησης υφαρπάζουν ξεχωριστά την εξουσία , που δεν οφείλουν να ασκούν παρά σε σώμα. Πράγμα που είναι σημαντική παραβίαση των νόμων και επιφέρει μεγαλύτερη ανωμαλία. Τότε έχουμε, θα λέγαμε τόσους ηγεμόνες όσο και άρχοντες και το Κράτος, όχι λιγότερο διαιρεμένο από την κυβέρνηση, φθίνει ή αλλάζει μορφή.

Όταν το Κράτος διαλύεται, οι κυβερνητικές αυθαιρεσίες, όποιο όνομα κι αν πάρουν, χαρακτηρίζονται κοινά σαν αναρχία. Ξεχωριστά,  η δημοκρατία εκφυλίζεται σε οχλοκρατία, κι η αριστοκρατία σε ολιγαρχία. Θα  πρόσθετα ότι κι η βασιλεία εκφυλλίζεται σε τυραννία, αλλά αυτός ο τελευταίος όρος είναι αμφίλογος και χρειάζεται ερμηνεία. Με την κοινή έννοια ένας τύραννος είναι ένας βασιλιάς που κυβερνά με τη βία και χωρίς σεβασμό απέναντι στη δικαιοσύνη και στους νόμους.  Με τη συγκεκριμένη έννοια τύραννος είναι ένας απλός πολίτης που αρπάζει τη βασιλική εξουσία χωρίς να έχει κανένα δικαίωμα. Κατ’ αυτόν τον τρόπο οι αρχαίοι Έλληνες εννοούσαν τον τύραννο. Κι έδιναν την ονομασία αυτή αδιάφορα στους καλούς και στους κακούς ηγεμόνες που η εξουσία τους δεν ήταν νόμιμη. Έτσι ο τύραννος και ο σφετεριστής είναι δυο λέξεις απόλυτα συνώνυμες. Για να δώσουμε λοιπόν διαφορετικές ονομασίες στα διαφορετικά πράγματα, θα αποκαλούσαμε τύραννο τον σφετεριστή της βασιλικής εξουσίας, και δεσπότη τον σφετεριστή της εξουσίας του κυρίαρχου λαού. Ο τύραννος είναι αυτός που αρπάζει παράνομα την εξουσία και κυβερνά σύμφωνα με τους νόμους, και δεσπότης είναι αυτός που τοποθετείται πάνω από τους νόμους. Έτσι ο τύραννος μπορεί να μην είναι δεσπότης, αλλά ο δεσπότης είναι πάντα τύραννος».