Ερνέστο Τσε Γκουεβάρα.

Του Παναγιώτη Θεοδ. Φορτώση

ΕΡΝΕΣΤΟ ΤΣΕ ΓΚΟΥΕΒΑΡΑ (Ιούνης 1928, Οκτώβρης 1967). ΑΞΙΕΣ ΚΑΙ ΙΔΕΕΣ ΕΝΟΣ ΦΛΟΓΕΡΟΥ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΗ.

……οι θρύλοι είναι στην ουσία τους απλοί και αναφέρονται σε ανθρώπους που κυριαρχούνται από ένα πάθος, για την ικανοποίηση του οποίου υπερπηδούν τα εμπόδια του κόσμου, ωσότου έλθει η στιγμή του θανάτου τους. Το πάθος του Τσε ήταν να κάνει επαναστάσεις και να καταστρέφει καταπιεστές. Έζησε ως αμφισβητίας μια δύσκολη και σκληρή ζωή, υπερπήδησε τρομακτικά εμπόδια, ωσότου ήλθε η στιγμή ν’ αντιμετωπίσει το εμπόδιο που έμελλε να τον θανατώσει. Το φθινόπωρο του  1967 έγινε περισσότερο μελαγχολικό σε ολόκληρο τον κόσμο. Χάθηκε μαχόμενος για το δίκιο του αδυνάτου, ένας από τους μεγαλύτερους αντιπάλους όλων αυτών που  καταδυναστεύουν την ανθρωπότητα, ο Ερνέστο Τσε Γκουεβάρα. Ήταν 9 του Οκτώβρη στη μακρινή Βολιβία. Έπεσε πολεμώντας, ηγούμενος για άλλη μια φορά μιας λαϊκής εξέγερσης ενάντια στη ντόπια δικτατορία.

Στο σημείωμα που ακολουθεί το ενδιαφέρον μας θα εστιαστεί στον άνθρωπο Τσε, στη σκέψη και τις αξίες που έκρυβε μέσα του ο παγκόσμιος επαναστάτης. Τα πολεμικά του κατορθώματα όπως η τεράστια συμβολή του στην απελευθέρωση της Κούβας απ’ τη δικτατορία του Μπατίστα, καθώς και ο ρόλος του στην οργάνωση και καθοδήγηση εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων σε τρεις ηπείρους (Ασία, Αφρική, Αμερική) ενάντια στα ντόπια φεουδαρχικά, απολυταρχικά και σκοταδιστικά καθεστώτα δεν αφήνουν αδιάφορο κανένα. Ερωτήματα γεννιούνται στον κόσμο γι’ αυτή τη στάση, γι’ αυτό τον χαρακτήρα με την αξιοθαύμαστη νεανικότητα στη σκέψη του, το ρομαντικό πνεύμα και την ανεξάντλητη θέληση και κουράγιο για συνεχή αγώνα κατά της αδικίας και της εκμετάλλευσης.

Για να προσεγγίσουμε τον ηθικό ορίζοντα και τον ανθρωπισμό του Τσε πρέπει να εννοήσουμε ότι η ανθρώπινη ζωή δεν έχει σημασία παρά μόνο στο μέτρο που είναι στην υπηρεσία κάποιου μεγάλου σκοπού. Υπό αυτή την έννοια ο Τσε μιλά για την αγάπη των λαών και την αγάπη της ανθρωπότητας, για αισθήματα γενναιοφροσύνης των οποίων η ουσία εκφράζεται περίλαμπρα σε μια διατύπωσή του: «…να θεωρείται πάντα τα μεγάλα προβλήματα προσωπικά.» Η α ν θ ρ ω π ό τ η τ α  σαν αξία συνεπάγεται αναγκαστικά την αξιοποίηση της ίδιας της ανθρώπινης ζωής. Ο Γκουεβάρα  εκδήλωνε πάντα βαθύ και αληθινό σεβασμό για την ανθρώπινη ζωή. Επικρίνει την τυφλή τρομοκρατία που δημιουργεί αθώα θύματα, απαιτεί από τους άντρες του να μεταχειρίζονται με καλοσύνη τους ανυπεράσπιστους ηττημένους, συνιστά επιείκεια προς τους στρατιώτες του εχθρού, τους αιχμαλωτισμένους και δηλώνει κατηγορηματικά πως ένας τραυματίας εχθρός «είναι ιερός και οφείλει να τύχει περίθαλψης». Πέρα από το σεβασμό της ανθρώπινης ζωής, πίστευε στο σεβασμό του πνεύματος, την α ξ ι ο π ρ έ π ε ι α, αναφερόμενος στην έννοια της δικαιοσύνης. Η προβληματική της αξιοπρέπειας συνεπάγεται και την άλλη αξία για την οποία εξεγείρεται ο Τσε την ε λ ε υ θ ε ρ ί α. που έχει γι’ αυτόν την έννοια του ορθολογικού ελέγχου της φύσης και της κοινωνικής ζωής από τους ανθρώπους. Γεγονός που συνεπάγεται ακριβώς την κατάργηση της ελεύθερης αγοράς και κάθε μορφής αλλοτρίωσης. Γι’ αυτό το λόγο δεν διστάζει να διακηρύξει ότι «η πιο αξιόλογη επαναστατική φιλοδοξία είναι να δει τον άνθρωπο απελευθερωμένο από την αλλοτρίωσή του» δηλ. κατά πρώτο από την κυριαρχία των τυφλών νόμων του καπιταλισμού, χειραφέτηση που αποτελεί το πρώτο βήμα των ανθρώπων προς την κατάκτηση της ελευθερίας. Η κίνηση αυτή δεν αποτελεί μια μεμονωμένη πράξη αλλά ολόκληρη διαδικασία. Μέσα στον επαναστατικό ουμανισμό του Τσε η δικαιοσύνη, η ελευθερία και η αξιοπρέπεια πρέπει να οικοδομηθούν. Έτσι οι κλασικές αυτές αξίες παίρνουν καινούργιο νόημα γιατί αντιμετωπίζονται από τη σκοπιά του λαού και της συνεχιζόμενης πάλης των τάξεων.

Η σκέψη του Γκουεβάρα στηρίχθηκε στις επιδιώξεις και στα οράματα παλαιότερων επαναστατών όπως του Ρουσσώ, του Λένιν κ.α. Η επανάσταση γι’ αυτούς δεν ήταν αποκλειστικά μετασχηματισμός των κοινωνικών συγκροτήσεων, των θεσμών του καθεστώτος, αλλά επίσης μια βαθιά μαζική και εκ βαθέων μεταλλαγή των ανθρώπων, της συνείδησής τους, των ηθών τους, των αξιών και συνήθειών, των κοινωνικών τους σχέσεων. Μια επανάσταση δεν είναι αυθεντική αν δεν είναι ικανή να φτιάξει αυτόν τον καινούργιο άνθρωπο. Για τον Τσε Γκουεβάρα υπέρτατο και ύστατο καθήκον της επανάστασης ήταν να δημιουργήσει  ένα νέο άνθρωπο, να θεμελιώσει  επίσης τη διαλεκτική άρνηση του ατόμου της καπιταλιστικής κοινωνίας, που μεταβλήθηκε σε αλλοτριωμένο άνθρωπο. Θεωρεί ότι ο μετασχηματισμός της κοινωνίας απαιτεί συγχρόνως βαθιά αλλαγή των διανοητικών συγκροτήσεων των ατόμων. Η άμεση και έμμεση διαπαιδαγώγηση θα βοηθήσει στην ανύψωση του πολιτιστικού επιπέδου. Η διαπαιδαγώγηση αυτή δεν μπορεί να είναι παθητική μαθητεία: οφείλει να είναι προπαντός αυτομόρφωση. Ο νέος άνθρωπος για τον Τσε οφείλει κατ’ ανάγκη να είναι ένας άνθρωπος πιο πλούσιος εσωτερικά και πιο υπεύθυνος, να είναι δεμένος με τους άλλους ανθρώπους με σχέση πραγματικής αλληλεγγύης,  και πανανθρώπινης αδελφοσύνης. Ένας άνθρωπος που αναγνωρίζεται από τα έργα του και ο οποίος μόλις σπάσουν οι αλυσίδες της αλλοτρίωσης  θα φτάσει στην πλήρη αυτοεπίγνωση του κοινωνικού του είναι, στην πλήρη πραγμάτωσή του σαν ανθρώπινου πλάσματος.

Ο Τσε υπήρξε ο τύπος του αγνού επαναστάτη που  το ρομαντικό του ταπεραμέντο δεν τον άφηνε διόλου να ησυχάσει. Στο βωμό της επανάστασης θυσίαζε τις προσωπικές του ανέσεις και απολαύσεις. Αντίθετα με τον ομηρικό Οδυσσέα, δεν είχε τη δική του Ιθάκη όπου να ξαναγυρίσει, ήταν ένας άνθρωπος πραγματικά ανέστιος. Στην γνωριμία που επιχειρούσε με τον κόσμο προστίθενταν κάθε τόσο και νέες χώρες όπου μπορούσε να ριζώσει η επανάσταση που σχεδίαζε. Θα μπορούσαμε να προεξοφλήσουμε ότι ακόμα και αν η επανάσταση επικρατούσε σ’ ολόκληρο τον κόσμο, ένας άνθρωπος με το χαρακτήρα του Τσε θα ένοιωθε άσχημα αν δεν έβρισκε κάποια μορφή γραφειοκρατικής υποτροπής, εναντίον της οποίας ν’ αγωνιστεί.

Οι συνθήκες που επικρατούν σήμερα είναι τέτοιες ώστε να ενθαρρύνουν την αυταπάτη ότι η αφοσίωση στην επανάσταση  (κοινωνική και πνευματική αναδιάρθρωση της κοινωνίας)  είναι αφοσίωση στην προσπάθεια της μια για πάντα αλλαγής της πολιτικής μας μοίρας. Γίνεται όμως ολοένα και περισσότερο φανερό ότι η ιδέα της επανάστασης στον εικοστό πρώτο αιώνα είναι η πολιτική έκφραση ενός ρομαντικού -πλην εφικτού- «πιστεύω», πράγμα που σημαίνει αέναο αγώνα εναντίον των συνηθειών που έχουν εγκατασταθεί στο ίδιο το άτομο, εναντίον της ηρεμίας του περιβάλλοντος του και εναντίον της αφασίας των πολιτικών συστημάτων που χειραγωγούν και καταδυναστεύουν τους λαούς. Ο Τσε Γκουεβάρα με τον τρόπο ζωής και τη δράση του ήταν, είναι και θα είναι υπόδειγμα ανθρώπου που αδιαφορεί για τις υλικές απολαύσεις, του έντιμου και αφοσιωμένου επαναστάτη σε υψηλές αξίες και ιδανικά που θυσιάζει την ίδια του τη ζωή για να πετύχει τον ιερό στόχο του. Ο Τσε ενσάρκωσε  την αντίθεση προς καθετί το απαράδεκτο μέσα στο παγκόσμιο κατεστημένο των μέσων του εικοστού αιώνα. Η πορεία που διέγραψε σε τούτο τον κόσμο εμπνέει όλους αυτούς που νιώθουν ζωντανοί (λαϊκά στρώματα, μάχιμη διανόηση κ.α) ν’ αντιπαλέψουν το άδικο, ειδικά τον κόσμο των φοιτητών που ακολουθούσαν τη γνωστή σαν «διαμαρτυρία» πολιτική», ο θρύλος του Τσε έγινε το πιο αγαπημένο σύνθημα στις συγκεντρώσεις τους. Έχει ειπωθεί ότι ο Τσε δεν ήταν ο άνθρωπος για όλες τις εποχές αλλά ο άνθρωπος εκείνης της εποχής που έζησε και έδρασε, παρόλα αυτά  το αγωνιστικό του πνεύμα μπόλιασε και τις επόμενες γενιές, πλήθος φτωχοί και εκμεταλλευόμενοι ξεσηκώνονται και διεκδικούν από τους αδηφάγους και ισχυρούς  του κόσμου τα δικαιώματά τους. Το πνεύμα του Τσε παραμένει αθάνατο, πιστός συμπαραστάτης  όλων αυτών που το έχουν ανάγκη, που αντιδρούν, αμφισβητούν και δεν συμβιβάζονται με το εκάστοτε σάπιο κατεστημένο και τους δουλοπρεπείς υπηρέτες του.

 

“ Να είστε πάντοτε ικανοί να νιώσετε όσο πιο βαθιά γίνεται οποιαδήποτε αδικία που διαπράττεται κατά του οποιουδήποτε σ’ οποιοδήποτε μέρος του κόσμου. Είναι η πιο όμορφη αρετή ενός επαναστάτη.”

Ερνέστο Τσε Γκουεβάρα